از میان هنرها سینما از جمله نزدیکترین هنرها به معماری است. هر دو این هنرها به ایجاد فضا و جریان زندگی انسانها میپردازند و از عناصر بنیادی مشترکی همچون فضا، مکان، صحنه، نور، حرکت، دید، روایت و رویدادها برخوردار هستند. بنابراین وجوه مشترک آنها میتواند انگیزهای برای مطالعه ارتباط میان این دو حوزه دانش باشد.
هدف از این تحقیق بررسی تغییر فضای اجتماعی-فرهنگی و سیاسی سینمای ایران در بازه زمانی 1356-1300 (دوره پهلوی) و به تبع آن تغییر فضای معماری نمایش فیلم در آن دوران است. بدین منظور با بکارگیری روش تحقیق توصیفی، به اختصار به تغییرات اجتماعی و سیاسی سینمای ایران در دوره پهلوی پرداخته شد و سپس تغییر فضاهای نمایش فیلم و شکلگیری اولین سالنهای سینما در تهران که ظرف کالبدی نمایش این تغییر و تحولات فکری در جامعه بودند بررسی گردید. ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎی ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﮐﯽ از آن اﺳﺖ ﮐﻪ در زمان حکومت پهلوی اول، سینما و فیلم به عنوان ابزار تبلیغاتی برای بیان اهداف و ایدئولوژی دولت استفاده شد. برنامههای مدرنسازی رضاشاه، پیشرفت و ترقی ایران، صنعتیسازی، توجه به ملیگرایی و اسطورههای ایران باستان بر محتوای فیلمها اثر گذاشت. پس از آن در دهه سی حضور بزرگان شعر و موسیقی، همچون نظام وفا جریان مثبت سینمای نظام وفایی را شکل داد، اما این جریان مثبت رفته رفته به سمت سینمای رقص و آوز سوق پیدا کرد که شاخصه آن موضوعات سطحی و دور از واقعیت بود که محصول آن فیلمفارسی بود. سپس در دو دهه آخر حکومت پهلوی، سینما “موج نو” معرفی گردید. این فیلمها در سالنهای واقع در خیابانهای که در آن زمان نماد مدریته بودند همچون خیابان لالهزار، مخبروالدوله، چراغ گاز به نمایش گذاشته درآمد و برای جلب مخاطب دو تغییر در سالن سینماها ایجاد شد: استخدام ارکستر برای نواختن موسیقی هماهنگ با صحنههای فیلم و فراهم آوردن امکان حضور بانوان در سینما. در دهههای بعد به تدریج سالنهای مختص سینما به جای استفاده کردن از ساختمانهای شاخص و موجود در لالهزار و تغییر کاربری آنها احداث گردیدند؛ سینماهایی که پذیرای مخاطبان خود در سالنهای تابستانی و زمستانی بودند. بررسی ویژگیهای معمارانه این سینماها نشان از سبک غربی آرت دکو دارد. لامپهای درخشان نئون، فرمها و خطوط استریم لاین در نما و فضای داخلی، پلههای گرد در سالنهای انتظار، تزئین سقف و دیوارهای فضاهای داخلی با پارچههای رنگی و مخملی از ویژگیهای سبک مذکور هستند که در طراحی این سینماها مشاهده شد.
