مقاله: وجوه ادبیات در فیلم مادر اثر علی حاتمی

نویسندگان : محمد یحیایی, شکرالله پورالخاص, بیژن ظهیری
منبع : پژوهش های ادبیات تطبیقی پاییز 1398، دوره هفتم - شماره 3

چکیده:

ظهور مکتب فرمالیسم در سال­های آغازین قرن بیستم، تأثیر گسترده­ای بر شیوۀ تحلیل متون ادبی و هنری نهاد. فرمالیست­ها با مطرح کردن ادبیّت اثر به عنوان وجه تمایز اثر هنری از غیر هنری، ادبیّت را قابل تعمیم به سایر هنرها و مخصوصاً سینما می­دانستند. از این رو، بررسی ادبیّت در یک اثر سینمایی تنها محدود به واژگان نیست و جنبه­های زبانی، تصویری و محتوایی اثر را شامل می­شود. همان­گونه که در ادبیات استفاده از صناعات ادبی (معانی، بیان و بدیع) در واژگان و کلام موجب بلاغت متن می­شود، در سینما نیز این صناعات به شکلی دیگر و به یاری تصاویر، تدوین، میزانسن، نورپردازی و … معانی بلیغی می­آفرینند. مقالۀ حاضر با تکیه بر نظرات فرمالیست­ها و نئوفرمالیست­ها، در صدد بررسی و تحلیل فیلم «مادر» علی حاتمی از منظر ادبیّت و تشریح جنبه­های زیبایی­شناسی و ادبی آن است. بدین منظور علاوه بر بررسی متن فیلمنامه، بلاغت موجود در نماها و تصاویر آن نیز مورد تحلیل قرار گرفته­اند. با توجه به تحلیل صورت گرفته، استفاده از آرایه­های ادبی فراوان در گفت­وگو میان شخصیت­های داستان و روش­ها و فنون انتقال مفاهیم توسط تصویر، اثر حاتمی را از نظر ادبی برجسته کرده است و به آن هویتی مستقل بخشیده که با هر بار مواجهۀ مخاطب آگاه با این اثر، بیش از پیش ظرفیت ادبی و تأثیرپذیری واژگانی و مفهومی آن از ادبیات کلاسیک فارسی آشکار می­شود.