انتقال کتابباز به شبکه نمایش خانگی؛ شکست جدید رسانه ملی
آغاز پخش برنامهای در فیلیمو با محوریت کتاب که پیش‌تر در تلویزیون با نام «کتابباز» شناخته شده بود، برای مخاطبان این برنامه خبر خوشی بود. کتابباز از اردیبهشت 1395 تا دی ماه 1399 روی آنتن شبکه نسیم رفت اما با تغییر مدیریت صداوسیما، بدون آنکه توضیحی به سازندگان و عوامل این برنامه بدهند، جلوی پخش این برنامه گرفته شد. در این مدت نام کتابباز نه‌تنها فراموش نشده، بلکه مردم از مدیران بابت نبودن این برنامه دلخور بودند.
کتابباز در این چند سال آنقدر محتوای قابل وایرال شدن داشت که در فضای مجازی هم تکه‌های زیادی از ویدئوهایش دیده شد. دیدن ویدئوهای این برنامه در فضای مجازی به بیننده‌هایش یادآوری می‌کرد که چقدر جای این برنامه خالی است. رفتن کتابباز به پلتفرم فیلیمو، نشان داد که صحت و رضائیان دیگر امیدی به بازگشت برنامه‌شان به تلویزیون را نداشتند. حالا باید منتظر بمانیم تا ببینیم «اکنون» که اسم برنامه جدید سروش صحت است، در پلتفرم فیلیمو چه سرنوشتی دارد.
البته پلتفرم‌ها آماری درخصوص تعداد مخاطبان‌شان نمی‌دهند و اوضاع تلویزیون هم چندان بهتر نیست اما نکته اینجاست که سوای این نوع آمارها به‌طور کلی می‌شود کوچ بسیاری از هنرمندان و برنامه‌سازان از تلویزیون به شبکه نمایش خانگی را هم برای رسانه ملی و هم برای آن افراد به نوعی خسارت تعبیر کرد. در ادامه غیر از مورد سروش صحت، درباره احسان علیخانی، ایرج طهماسب و مهران مدیری هم از این زاویه صحبت شده که روزگاری در تلویزیون کشف شدند، سپس به اوج شهرت رسیدند و پس از آن از این مجموعه رفتند. بعضی از این افراد به تلویزیون برگشتند یا رفت و برگشت‌هایی داشتند اما درباره بازگشت بعضی از آنها امید چندانی وجود ندارد و این وضعیتی به نظر نمی‌رسد که چه برای تلویزیون و چه برای خود این افراد موفقیت به‌حساب بیاید.
اکنون یا کتابباز؟
سروش صحت اولین هنرمندی نیست که از تلویزیون کوچانده شد و احتمالا آخرین‌شان هم نیست. برنامه جدید سروش صحت، با نام اکنون و با هدف گسترش فرهنگ کتا‌‌ب‌خوانی ساخته می‌شود. همان قصد و نیتی که پشت ساخت برنامه کتابباز بود و حالا با تغییر نام برنامه، صحت مسیر جدیدی را انتخاب کرده است. برنامه اکنون با اینکه شاید در هدف با کتابباز همسو باشد، اما طبیعتا خیلی از محدودیت‌های سیما در پرداخت به موضوعات، انتخاب میهمانان، فرم برنامه و حتی عناوین کتاب را نخواهد داشت. آیا برنامه اکنون نسبت به کتابباز یک حرکت رو‌به‌جلو در کارنامه سروش صحت خواهد بود؟
در گفت‌وگویی که سروش صحت با «فرهیختگان» داشت، دلتنگی‌اش برای کتابباز کاملا مشخص بود. صحت، کتابباز را محبوب‌ترین کاری که انجام داده معرفی کرد. در آن مصاحبه چندباری از بازگشتش به تلویزیون پرسیده شد؛ چراکه اکثر کارهایی که ساخته و طرفدار داشته، از دل این قاب جادویی بیرون آمده بود. همکاری مشترک صحت و تلویزیون را می‌شد یک بازی دو‌سر‌برد دانست. صحت درباره بازگشت به تلویزیون گفت: «الان نه پیشنهادی از سوی تلویزیون و نه خیال کارکردن در آن را دارم. درواقع انگیزه‌ای هم ندارم، چون برنامهای داشتم که تمام شد و انگار یک چیز برای من بریده شد.»
کتاب باز همان برنامهای بود که گفت‌وگوهای دو‌نفره درباره کتاب را باب کرد. مجتبی شکوری ابتدا به‌عنوان میهمان یک قسمت آمد، اما بابت استقبال مردم از او، تبدیل به عضو ثابت برنامه شد. شکوری که هویتی مستقل از کتابباز ساخت و توانست پادکست خودش را تولید کند، باز هم مدیون رسانه‌ای است که او را در کنار صحت رشد داده و کمک به شناخته شدنش کرده است.
تا به امروز تجربه ساخت برنامهای با محوریت اصلی کتاب در پلتفرم‌ها دیده نشده است، اما پیش‌بینی این موضوع سخت نیست که به اندازه مخاطبان تلویزیون این برنامه قابل دیدن نیست. شاید تکه‌هایی از این برنامه وایرال شود و در فضای مجازی بازدیدهای زیاد بخورد، اما به تعداد بینندگان واقعی تلویزیون نخواهد رسید. همچنین، با رفتن کتابباز به پلتفرم، بازنده سوم این اتفاق، بدنه‌ای است که این برنامه را از طریق تلویزیون دنبال می‌کرد. در دسترس نبودن پلتفرم‌ها برای تمام مردم ایران و اشتراکی بودن محتوای شبکه خانگی، باعث می‌شود تا مردم خاصی به سراغ این نوع از برنامه بروند. فراموش کردن بخش قابل توجه و از دست دادن این طیف از افراد، ضربه‌ای است که به راحتی قابل جبران نیست.
جوکر یا عصر جدید؟
عصر جدید در زمان خودش برنامهای بود که رکورد تعداد پیامک را شکست! همین موضوع، فارغ از هرگونه آمار مربوط به میزان بیننده و رضایت از برنامه نشان می‌دهد که مردم برنامهای که احسان علیخانی با عنوان استعدادیابی ساخت را دوست داشتند و آن را پیگیری می‌کردند. جذابیت این برنامه آنقدر بالا بود که قسمت آخر فصل اولش، خیابان‌ها را خلوت و مردم را چشم دوخته به تلویزیون کرد. مشارکت مردم در کشف استعدادها و انتخاب برنده‌های مرحله‌های نهایی این هیجان را بیشتر می‌کرد. مردم احساس می‌کردند که با هر پیامک می‌توانند تاثیری در سرنوشت فرد شرکت‌کننده در مسابقه بگذارند، پس با تشویق یکدیگر به رای دادن، رقابت را سخت‌تر و پرچالش‌تر می‌کردند. عصر جدید برنامهای بود که مستقیم سرگرم کردن مخاطب را هدف قرار داده بود. این برنامه به‌خوبی مردم را سرگرم می‌کرد و در لایه‌های بعدی پیام‌هایی که می‌خواست را به مخاطبش انتقال می‌داد.
با تمام شدن سه فصل عصر جدید، دیگر نامی از علیخانی شنیده نمی‌شد. بی‌خبری از این مجری ادامه داشت تا اینکه اعلام شد وی با «جوکر» به یکی از پلتفرم‌ها کوچ کرده است. شناخت درست او از سرگرمی توانست اینجا هم کمکش کند و فصل اول جوکر را با مخاطب میلیونی تمام کند. با فاصله نسبتا کمی، خبر ساخت فصل دوم جوکر منتشر شد. مهم‌ترین تفاوت فصل دوم با فصل اول در اجرا بود که خود علیخانی آن را به عهده گرفت. دلیل جای خالی سیامک انصاری هم درگیر بودن او برای اجرای برنامه جدیدش با نام «جیغ» در شبکه نمایش خانگی اعلام شد. تجربه خوب فصل اول جوکر، باعث شد قسمت اول جوکر۲ در روز اول رکورد تماشا در ۱۶ ساعت ابتدایی انتشار را با ۴۰ میلیون و ۲۳۷ هزار و ۷۱۷ دقیقه به نام خود ثبت کند. این اعداد و ارقام از سوی سایت فیلیمو به معنای مورد توجه قرار گرفتن و استقبال جدی مخاطبان از جوکر معنی شد. اما در روی یک پاشنه نچرخید و از همان ابتدای پخش فصل دوم، انتقادهای زیادی به این برنامه شد. این سری از جوکر تلاش می‌کرد به هرطریقی که می‌تواند حتی با استفاده از شوخی‌های جنسی، مخاطب را بخنداند. دامنه انتقادات آنقدر بالا رفت که ساترا تصمیم گرفت به ماجرا ورود پیدا کند. ظاهرا علیخانی که روزگاری توانسته بود با رعایت کامل چهارچوب‌های صداوسیما چنان مخاطب انبوهی به دست بیاورد، حالا به‌رغم موفقیت‌های جوکر نسبت به باقی آثار پلتفرم‌ها، نسبت به گذشته خودش در تلویزیون برای جذب و حفظ مخاطبان به مشکل برخورده بود و ناچار به استفاده از شوخی‌های جنسی شد که نه‌تنها کار را برای او راه نینداخت، بلکه دردسر جدیدی برایش ایجاد کرد.
دورهمی در تلویزیون یا گل‌‌یا پوچ در پلتفرم
دورهمی با تمام فراز و نشیب‌هایی که داشت، توانست پنج فصل در تلویزیون حضور داشته باشد. این برنامه از سال 1394 آغاز به کار کرد و بعد از چند فصل آزمون و خطا، اشتباهات خود را پشت‌سر گذاشت و به یک قالب مشخص در اجرا، آیتم‌سازی و تاک‌شو رسید. به مرور زمان جذابیت این برنامه در حال رنگ باختن بود و بالطبع مخاطبانش را هم از دست می‌داد. مهران مدیری به‌عنوان سازنده و مجری این اثر، کارهای مختلفی کرد تا دوباره بتواند مخاطبان را به پای تلویزیون بیاورد. تکانه‌های اتفاقاتی که در پاییز 1401 رقم خورد به این برنامه هم رسید. در آن روزها مدیری پست ویدئویی در فضای مجازی منتشر کرد که علی‌رغم اظهار پشیمانی بابت انتشار آن، همچنان برایش دردسرساز است. اما با اظهارات مدیری، پخش دورهمی منتفی شد و علی‌رغم تاکید تهیه‌کننده بر مالکیت صداوسیما بر این برنامه، همچنان شبکه نسیم ترجیح داده است تا به امروز آنتن تلویزیون را با فصل جدید دورهمی پر نکند. با عدم پخش دورهمی در تلویزیون، مدیری رو به پلفترم‌ها آورد. مهران مدیری اولین رئالیتی‌شو خود را با نام «اسکار» به شبکه نمایش خانگی آورد. این برنامه در شش فصل و با حضور 24 میهمان روی خروجی قرار گرفت. کیفیت اسکار وابسته به شرکت‌کننده‌های هر قسمت بود که چقدر شهرت و چقدر جذابیت‌های کمیک داشته باشند.
با اتمام این پروژه، تبلیغات کار بعدی مدیری آغاز شد. مهران مدیری نه کارگردان «گل یا پوچ» است، نه تهیه‌کننده آن. اما مهم‌ترین آدم این برنامه است. در تبلیغات روی حضور او مانور زیادی داده شده و تماشاگر بنا به سابقه ذهنی‌اش از مدیری، انتظار دارد با برنامهای متفاوت و جذاب روبه‌رو شود. گذشته از حواشی این برنامه که با انتشار پوستر و مشخص شدن نام کارگردان این برنامه آغاز شد، پخش آن که با اکران فیلم سینمایی «ساعت ۶ صبح» با نویسندگی و کارگردانی خود مدیری همزمان بود، برای چندمین بار ثابت کرد مهران مدیری هیچ‌وقت به اندازه زمانی که در تلویزیون کار می‌کند موفق نخواهد بود.
آقای مجری کجا مهمونی می‌گیرد؟
در نوروز سال ۱۴۰۱ نام ایرج طهماسب بعد از مدت‌ها دوری از رسانه، با برنامه «مهمونی» دوباره شنیده شد. مهمونی بعد از دو فصل که مجموعا 60 قسمت می‌شد و از طریق پلتفرم نماوا پخش شد، راهش را به تلویزیون باز کرد. آقای مجری بعد از سال‌ها دوری، این بار با عروسک‌های جدید به تلویزیون آمد و در شبکه نسیم برنامه مهمانی را به روی آنتن آورد. سبک و سیاق برنامه مهمونی، خیلی نزدیک به برنامه موفق «کلاه قرمزی» بود. ایرج طهماسب در مجله تصویری قاف درباره میزان آزادی عمل در تلویزیون و پلتفرم گفت: «ای بسا در تلویزیون آزادتر هستید چون مطمئن‌تر هستید و خیال شما راحت‌تر است. در پلتفرم‌ها کسی که ممیز است کمی می‌ترسد. به آنها می‌گفتیم تلویزیون اینها را پخش کرده ولی قدری با تردید کار می‌شد. اما تلویزیون الان بهتر است. نمی‌دانم چرا اینقدر خوب شدند.»
ایرج طهماسب در بخشی از این گفت‌وگو بیان کرده بود: «وقتی می‌گویند به تلویزیون نروید، ناراحت می‌شوم. چرا به اینجا برسیم که به تلویزیون نرویم؟ این برای خود ماست، برای همه ماست. عده‌ای می‌گویند برای ماست، ایرادی ندارد یک دوره برای آنها باشد. درست می‌شود ولی تلویزیون برای ماست و از این خاطره داریم، با تلویزیون گذشته داریم، فیلم و سریال دیدیم. لحظاتی را دیدیم که هیچ‌وقت از یاد ما نمی‌رود و این جزء نوستالژی ماست. چطور می‌شود این را به کناری پرت کرد و پاک کنیم؟ امکان ندارد این اتفاق بیفتد.»
گفت‌وگوی ایرج طهماسب در مجله تصویری قاف واکنش‌های زیادی را به همراه داشت. پیمان جبلی، رئیس صداوسیما به بخشی از اظهارات این کارگردان و بازیگر قدیمی سینما و تلویزیون اشاره کرد و گفت: «ایرج طهماسب جزء سرمایه‌های تلویزیون است و جزء بزرگان تولید آثار نمایشی در حوزه کودک به حساب می‌آیند. همچنانکه مجموعه میهمانی نوروز امسال با استقبال خوبی روبه‌رو شد. آقای طهماسب در تلویزیون صاحب‌خانه‌اند و ما به امثال این دوستان خدمت خواهیم کرد تا کارهای خوبی همچون مهمانی تولید شود.»
به قلم مریم فضائلی منتشر شده در سایت فرهیختگان
