سینما بدون تصویر روح الله
یکی ازتولیدات سینمایی شاخص و حائز اهمیت در سینمای هر کشوری، تولید فیلم‌هایی با مضمون زندگینامه و عملکرد رهبران سیاسی و انقلابی کشورهاست، ولی باید اعتراف کنیم در سینمای ایران آن هم در سی وپنجمین سالگرد ارتحال امام‌خمینی(ره) و ۴۵ سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در زمینه تولید فیلم سینمایی با مضمون معرفی و روایت زندگی بنیانگذار انقلاب اسلامی، خلأ جدی وجود دارد چراکه جز فیلم سینمایی «فرزند صبح» ساخته بهروز افخمی که ظاهرا حاشیه‌هایش تمامی ندارد و چند سریال مانند «معمای شاه» و «صنوبر» که در تلویزیون نمایش داده شده، اثر دیگری با قصه زندگی امام(ره) تولید نشده است.
تاسف‌برانگیز است که وقتی می‌خواهیم از عرض ارادت سینمای کشور به بنیانگذار نظام جمهوری اسلامی یاد کنیم، مجبوریم فیلم سینمایی «فرزند صبح» را تنها تولید سینمایی کشور در معرفی امام امت معرفی کنیم! فیلمی که به تازگی گفته‌اند ظاهرا قرار است تکنولوژی هوش مصنوعی به داد آن برسد؛ در حقیقت صاحبان این اثر قصد دارند برای بهتر شدن کیفیت فیلم، برخی سکانس‌ها و مشکلات آن را با استفاده از هوش مصنوعی روتوش کنند. گرچه وضعیت این فیلم همیشه در هاله‌ای از ابهام بوده، اما حالا سوال اینجاست که بعد از گذشت ۱۴سال از ساخت این فیلم، هوش مصنوعی دقیقا قرار است کدام اشکالات را برطرف کند که حدود چهار سال زمان صرف کردن برای ساخت آن و ۱۴سال انتظار برای نمایش این فیلم، نتوانسته این ضعف و کمبودها را برطرف کند؟! آن هم در خصوص فیلمی که مثلا قرار بود اولین سینمایی در رابطه با امام خمینی(ره) باشد واگر به دست کارگردانی کاردان ودر شرایط حرفه‌ای‌تری ساخته می‌شد،می‌توانست امید سینمای کشور برای معرفی امام امت به مخاطبانی درسطح بین‌المللی باشدکه با وضعیت فعلی«فرزند صبح» بی‌شک چنین رویایی برای تصویر امام خمینی(ره)درسینما، حداقل با این فیلم هرگز موفق نخواهد شد.
کسی این فرصت‌سوزی را گردن نمی‌گیرد
نباید فراموش کرد که پرداختن به شخصیت‌های سیاسی همواره یکی از مشکل‌ترین کارها در امر فیلمسازی و سریال‌سازی است. به ویژه اگر آن چهره سیاسی ازاقبال عمومی بسیار بالایی نیزبین مخاطبان برخوردارباشد.پرداختن به شخصیت وزندگی امام راحل(ره) نیز از این قاعده مستثنای نیست. سال ۸۳ بهروز افخمی این فیلم را جلوی دوربین برد و سه سال روند تصویربرداری آن به طول انجامید. در ادامه برای مراحل فنی این فیلم نیز زمان زیادی صرف شد. با این همه فرزند صبح برای اولین بار در جشنواره بیست و نهم فجر رونمایی و با انتقادهای بسیاری از سوی منتقدان همراه شد. در همان روزها افخمی در اظهارنظری جالب توجه اعلام کرد این فیلم، فیلم او نیست. او تدوین را مناسب نمی‌دید و از این جهت مسئولیتی در قبال نسخه نهایی برعهده نمی‌گرفت. به هر ترتیب این شرایط تا سال۱۴۰۰ پیش رفت تا این‌که از رفع مشکل فرزند صبح اخباری منتشر شد و افخمی اوایل بهمن همان سال در یک برنامه رادیویی اعلام کرد این فیلم از ۱۵ خرداد ماه ۱۴۰۱ روی پرده سینماهای سراسر کشور اکران می‌شود. این در حالی است که دو سال از آن روز می‌گذرد و هنوز فیلم فرزند صبح رنگ پرده نقره‌ای را ندیده است. فرزند صبح تنها فیلم تولیدشده در سینمای ایران با موضوع زندگی امام خمینی(ره) است که گویا به شکلی غیررسمی برای همیشه روانه آرشیو شده است. این فیلم روایتی از مقاطع مختلف زندگی امام است که البته بیشتر بر دوران کودکی ایشان متمرکز شده و بخشی از آن نیز به دستگیری امام در ۱۵خرداد می‌پردازد.تصویر رهبران انقلابی هویت‌ساز بر پرده سینما
به هرجهت تولید فیلم‌های سیاسی بامحوریت زندگی رهبران وچهره‌های سیاسی که آرمان‌های انقلابی بزرگی داشته‌اند، درابعاد داخلی کشورها، تاثیرگذاری و جذابیت و در عین حال اهمیت خاصی دارد؛رهبرانی که با هدایت آنها انقلاب‌هایی پدید آمده است و مخاطب سینما با تماشای فیلمی درخصوص زندگی این رهبران نه‌تنها به شناخت خوبی ازاین افراد و تاریخ کشورش دست می‌یابد بلکه به واسطه خصلت ذاتی سینما وهمذات‌پنداری مخاطب با قهرمانان سینمایی، نمایش آرمان‌های نزدیک به فطرت یک انسان انقلابی پرشور، می‌تواند دردل هرانسان آزاده‌ای جنب وجوشی برپاکند واورابه تفکردرخصوص مسئولیت‌های اجتماعی خود وادارد.
سپردن کار به کاردان
نکته مهم این که فیلمساز وقتی قرار است ماجرای زندگی یک پیشوای ملی و مذهبی را روایت کند، احتمالا با دو نتیجه مواجه خواهد شد؛ یا با تولید یک اثر ضعیف، خواسته یا ناخواسته چهره آن رهبر را تضعیف خواهد کرد یا با نمایش اقتدار و میزان تاثیرگذاری چنین رهبری، از وی قهرمانی سینمایی می‌سازد و به محبوبیت این فرد در بین مردم می‌افزاید. بنابراین سینمای استراتژیک باید برای تولید اثر در چنین ژانرهایی ملاحظات خاص خودش را داشته باشد و با سپردن کار به دست افرادی که شناخت کافی از فلسفه یک چهره انقلابی و رهبری ملی و مذهبی ندارند، خود را متحمل پرداخت هزینه‌های مادی و معنوی برای تولید چنین فیلم‌هایی نکند که در نهایت خروجی آن به دست تکنولوژی‌های جدید مانند هوش مصنوعی ممکن شود تا بلکه بتوان از آن رونمایی عمومی کرد.
صدور سینمایی انقلاب‌ها
در نهایت این‌که نمایش زندگی رهبران انقلابی درآثار سینمایی، ازدو منظرحائز اهمیت است؛ از یک سو مردمان هموطن و مردمان متأثر از انقلاب شکل گرفته قطعا از تماشای سرنوشت بنیانگذار انقلابی که از سر گذرانده‌اند، لذت خواهند برد و فیلم سینمایی می‌تواند به سوالات آنها پاسخ دهد. ازسمت دیگر این فیلم البته اگر ساختار استاندارد و فرم و محتوای جذابی برای بینندگان بین المللی داشته باشد، این امکان را فراهم می‌کند تا مردمانی از دیگر نقاط دنیا با رهبر انقلابی سرزمینی دیگر آشنا شوند چه بسا که همین رویکرد کمک کند تا اگر انقلابی ظرفیت صدور ارزش‌های انسانی خود را داشته باشد، وجوه بارز و هویت بخش آن چراغ راه و راهنمای جوامع انسانی دیگر باشد که با تأسی از آن رهبر و مکتب انقلابی، علیه هر ظلم و استکباری برخیزند.سکانس‌های ماندگار سینمایی از یاد امام (ره)
فارغ از بلاتکلیفی فیلم «فرزند صبح» برخی فیلمسازان به اقتضای قصه و درحد بضاعت، بهره‌برداری خلاقانه و دراماتیک و هنرمندانه‌ای از وجود حضرت امام یا صحبت‌ها و رویدادهای مرتبط با ایشان در بعضی آثارشان کرده‌اند. این صحنه‌ها و سکانس‌ها که در ادامه به آنها اشاره می‌شود، از شاخص‌ترین نمونه‌ها در این زمینه هستند. نکته مهم و قابل اشاره دیگر در این خصوص، سهم ابراهیم حاتمی کیاست که هر بار به هنرمندانه‌ترین و تاثیرگذارترین شکل ممکن، چشمه‌هایی از حضرت امام (ره) را در چند اثرش از جمله سه فیلم مورد اشاره به تصویر کشیده است. بنابر این هنوز جای امیدواری است که در مقابل فیلمی مانند فرزند صبح سینماگر مطرح و صاحب سبکی مانند ابراهیم حاتمی‌کیا آثاری دارد که گرچه قصه‌های آنها مستقیما با موضوع امام خمینی(ره) نیست، ولی حداقل این فیلمساز تصویر کوتاهی که از بنیانگذار انقلاب اسلامی در فیلم‌هایی مانند «از کرخه تا راین»، «آژانس شیشه‌ای» و «چ» به یادگار گذاشته، نه تنها تبدیل به سکانس‌های ماندگاری در آن آثار سینمایی شده است بلکه با چیره‌دستی توانسته موجز و در عین حال موثر، رابطه امام و امت را نقش بندی کند.
از کرخه تا راین»
حاتمی‌کیا در فیلم سینمایی «از کرخه تا راین» که نه تنها از مهم‌ترین آثار حاتمی که از فیلم‌های شاخص تاریخ سینمای ایران است، روایتی از دوران پس از ارتحال امام ارائه کرده است؛ آنجا که شخصیت سعید با بازی علی دهکردی، به عنوان جانباز جنگ تحمیلی برای معالجه به آلمان رفته، را می‌بینیم که برای اولین بار در خانه خواهرش به تماشای فیلم تشییع پیکر امام(ره) می‌نشیند و گویی حالا که بینایی خود را به دست آورده، با تماشای شکوه بدرقه ملت از امام، داغ این فراق برای این شخصیت و حتی مخاطب فیلم تازه می‌شود.
«آژانس شیشه‌ای»
وی همچنین در «آژانس شیشه‌ای» به عنوان یکی از به یاد‌ماندنی‌ترین آثار سینمای دفاع مقدس، امامِ انقلاب اسلامی ایران را پیر مراد جمع می‌داند و از سفارشات ایشان در خصوص این‌که چه افرادی باید در جنگ تحمیلی حاضر شوند و دیدگاه ایشان نسبت به دفاع مقدس گفته است.
«چ»
در فیلم سینمایی «چ» ساخته حاتمی‌کیا نیز با این‌که شخصیت اصلی فیلم شهید چمران است، اما مخاطب این اثر، به خوبی متوجه میزان محبوبیت امام بین مردم و وحشت گروه‌های ضدانقلاب از یک اشاره امام(ره) و به سر دویدن ملت انقلابی و معتقد می‌شود.
«نفس»
در بین سینماگران نسل جدیدتر از ابراهیم حاتمی‌کیا نیز، نرگس آبیار کارگردان فیلم سینمایی «نفس» توانسته به درستی و با زبانی عامیانه و صداقت مردمان آن زمان، شوق و شور ملت برای دیدار با امام خمینی (ره) هنگام ورود به ایران و سخنرانی تاریخی ایشان در بهشت زهرا در روز ۱۲ بهمن ۵۷ را به تصویر بکشد.
«منصور»
همچنین اوایل فیلم سینمایی «منصور» به کارگردانی سیاوش سرمدی نیز شهید منصور ستاری، فرمانده وقت نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در دهه۶۰ پای یکی از سخنرانی‌های حضرت امام‌خمینی (ره) در جماران می‌نشیند. صحبت‌های امام درباره خدمت و برادری دولتمردان جمهوری اسلامی است که معادل آن را در تلاش‌های شهید ستاری می‌بینیم.بر این اساس می‌توان امیدوار بود که حداقل نسل جوان‌تر سینمای ایران، برای تولید زندگینامه و تلاش‌های امام (ره) برای برقراری حکومت اسلامی و مبارزه با استکبار، سرنگونی طاغوت و ریشه‌های شکل‌گیری این اندیشه در آیت‌ا… خمینی(ره) در قالب تولیدات سینمایی کمر همت ببندند و نسل نوجوان و جوان کشور را با رویکرد و سبک زندگی این فیلسوف بزرگ و مکتب وی آشنا کنند.
نباید فراموش کرد که پرداختن به شخصیت‌های سیاسی همواره یکی از مشکل‌ترین کارها در امر فیلمسازی و سریال‌سازی است. به ویژه اگر آن چهره سیاسی ازاقبال عمومی بسیار بالایی نیزبین مخاطبان برخوردارباشد.پرداختن به شخصیت وزندگی امام راحل(ره) نیز از این قاعده مستثنای نیست. سال ۸۳ بهروز افخمی این فیلم را جلوی دوربین برد و سه سال روند تصویربرداری آن به طول انجامید. در ادامه برای مراحل فنی این فیلم نیز زمان زیادی صرف شد. با این همه فرزند صبح برای اولین بار در جشنواره بیست و نهم فجر رونمایی و با انتقادهای بسیاری از سوی منتقدان همراه شد. در همان روزها افخمی در اظهارنظری جالب توجه اعلام کرد این فیلم، فیلم او نیست. او تدوین را مناسب نمی‌دید و از این جهت مسئولیتی در قبال نسخه نهایی برعهده نمی‌گرفت. به هر ترتیب این شرایط تا سال۱۴۰۰ پیش رفت تا این‌که از رفع مشکل فرزند صبح اخباری منتشر شد و افخمی اوایل بهمن همان سال در یک برنامه رادیویی اعلام کرد این فیلم از ۱۵ خرداد ماه ۱۴۰۱ روی پرده سینماهای سراسر کشور اکران می‌شود. این در حالی است که دو سال از آن روز می‌گذرد و هنوز فیلم فرزند صبح رنگ پرده نقره‌ای را ندیده است. فرزند صبح تنها فیلم تولیدشده در سینمای ایران با موضوع زندگی امام خمینی(ره) است که گویا به شکلی غیررسمی برای همیشه روانه آرشیو شده است. این فیلم روایتی از مقاطع مختلف زندگی امام است که البته بیشتر بر دوران کودکی ایشان متمرکز شده و بخشی از آن نیز به دستگیری امام در ۱۵خرداد می‌پردازد.تصویر رهبران انقلابی هویت‌ساز بر پرده سینما
به هرجهت تولید فیلم‌های سیاسی بامحوریت زندگی رهبران وچهره‌های سیاسی که آرمان‌های انقلابی بزرگی داشته‌اند، درابعاد داخلی کشورها، تاثیرگذاری و جذابیت و در عین حال اهمیت خاصی دارد؛رهبرانی که با هدایت آنها انقلاب‌هایی پدید آمده است و مخاطب سینما با تماشای فیلمی درخصوص زندگی این رهبران نه‌تنها به شناخت خوبی ازاین افراد و تاریخ کشورش دست می‌یابد بلکه به واسطه خصلت ذاتی سینما وهمذات‌پنداری مخاطب با قهرمانان سینمایی، نمایش آرمان‌های نزدیک به فطرت یک انسان انقلابی پرشور، می‌تواند دردل هرانسان آزاده‌ای جنب وجوشی برپاکند واورابه تفکردرخصوص مسئولیت‌های اجتماعی خود وادارد.
سپردن کار به کاردان
نکته مهم این که فیلمساز وقتی قرار است ماجرای زندگی یک پیشوای ملی و مذهبی را روایت کند، احتمالا با دو نتیجه مواجه خواهد شد؛ یا با تولید یک اثر ضعیف، خواسته یا ناخواسته چهره آن رهبر را تضعیف خواهد کرد یا با نمایش اقتدار و میزان تاثیرگذاری چنین رهبری، از وی قهرمانی سینمایی می‌سازد و به محبوبیت این فرد در بین مردم می‌افزاید. بنابراین سینمای استراتژیک باید برای تولید اثر در چنین ژانرهایی ملاحظات خاص خودش را داشته باشد و با سپردن کار به دست افرادی که شناخت کافی از فلسفه یک چهره انقلابی و رهبری ملی و مذهبی ندارند، خود را متحمل پرداخت هزینه‌های مادی و معنوی برای تولید چنین فیلم‌هایی نکند که در نهایت خروجی آن به دست تکنولوژی‌های جدید مانند هوش مصنوعی ممکن شود تا بلکه بتوان از آن رونمایی عمومی کرد.
صدور سینمایی انقلاب‌ها
در نهایت این‌که نمایش زندگی رهبران انقلابی درآثار سینمایی، ازدو منظرحائز اهمیت است؛ از یک سو مردمان هموطن و مردمان متأثر از انقلاب شکل گرفته قطعا از تماشای سرنوشت بنیانگذار انقلابی که از سر گذرانده‌اند، لذت خواهند برد و فیلم سینمایی می‌تواند به سوالات آنها پاسخ دهد. ازسمت دیگر این فیلم البته اگر ساختار استاندارد و فرم و محتوای جذابی برای بینندگان بین المللی داشته باشد، این امکان را فراهم می‌کند تا مردمانی از دیگر نقاط دنیا با رهبر انقلابی سرزمینی دیگر آشنا شوند چه بسا که همین رویکرد کمک کند تا اگر انقلابی ظرفیت صدور ارزش‌های انسانی خود را داشته باشد، وجوه بارز و هویت بخش آن چراغ راه و راهنمای جوامع انسانی دیگر باشد که با تأسی از آن رهبر و مکتب انقلابی، علیه هر ظلم و استکباری برخیزند.سکانس‌های ماندگار سینمایی از یاد امام (ره)
فارغ از بلاتکلیفی فیلم «فرزند صبح» برخی فیلمسازان به اقتضای قصه و درحد بضاعت، بهره‌برداری خلاقانه و دراماتیک و هنرمندانه‌ای از وجود حضرت امام یا صحبت‌ها و رویدادهای مرتبط با ایشان در بعضی آثارشان کرده‌اند. این صحنه‌ها و سکانس‌ها که در ادامه به آنها اشاره می‌شود، از شاخص‌ترین نمونه‌ها در این زمینه هستند. نکته مهم و قابل اشاره دیگر در این خصوص، سهم ابراهیم حاتمی کیاست که هر بار به هنرمندانه‌ترین و تاثیرگذارترین شکل ممکن، چشمه‌هایی از حضرت امام (ره) را در چند اثرش از جمله سه فیلم مورد اشاره به تصویر کشیده است. بنابر این هنوز جای امیدواری است که در مقابل فیلمی مانند فرزند صبح سینماگر مطرح و صاحب سبکی مانند ابراهیم حاتمی‌کیا آثاری دارد که گرچه قصه‌های آنها مستقیما با موضوع امام خمینی(ره) نیست، ولی حداقل این فیلمساز تصویر کوتاهی که از بنیانگذار انقلاب اسلامی در فیلم‌هایی مانند «از کرخه تا راین»، «آژانس شیشه‌ای» و «چ» به یادگار گذاشته، نه تنها تبدیل به سکانس‌های ماندگاری در آن آثار سینمایی شده است بلکه با چیره‌دستی توانسته موجز و در عین حال موثر، رابطه امام و امت را نقش بندی کند.
از کرخه تا راین»
حاتمی‌کیا در فیلم سینمایی «از کرخه تا راین» که نه تنها از مهم‌ترین آثار حاتمی که از فیلم‌های شاخص تاریخ سینمای ایران است، روایتی از دوران پس از ارتحال امام ارائه کرده است؛ آنجا که شخصیت سعید با بازی علی دهکردی، به عنوان جانباز جنگ تحمیلی برای معالجه به آلمان رفته، را می‌بینیم که برای اولین بار در خانه خواهرش به تماشای فیلم تشییع پیکر امام(ره) می‌نشیند و گویی حالا که بینایی خود را به دست آورده، با تماشای شکوه بدرقه ملت از امام، داغ این فراق برای این شخصیت و حتی مخاطب فیلم تازه می‌شود.
«آژانس شیشه‌ای»
وی همچنین در «آژانس شیشه‌ای» به عنوان یکی از به یاد‌ماندنی‌ترین آثار سینمای دفاع مقدس، امامِ انقلاب اسلامی ایران را پیر مراد جمع می‌داند و از سفارشات ایشان در خصوص این‌که چه افرادی باید در جنگ تحمیلی حاضر شوند و دیدگاه ایشان نسبت به دفاع مقدس گفته است.
«چ»
در فیلم سینمایی «چ» ساخته حاتمی‌کیا نیز با این‌که شخصیت اصلی فیلم شهید چمران است، اما مخاطب این اثر، به خوبی متوجه میزان محبوبیت امام بین مردم و وحشت گروه‌های ضدانقلاب از یک اشاره امام(ره) و به سر دویدن ملت انقلابی و معتقد می‌شود.
«نفس»
در بین سینماگران نسل جدیدتر از ابراهیم حاتمی‌کیا نیز، نرگس آبیار کارگردان فیلم سینمایی «نفس» توانسته به درستی و با زبانی عامیانه و صداقت مردمان آن زمان، شوق و شور ملت برای دیدار با امام خمینی (ره) هنگام ورود به ایران و سخنرانی تاریخی ایشان در بهشت زهرا در روز ۱۲ بهمن ۵۷ را به تصویر بکشد.
«منصور»
همچنین اوایل فیلم سینمایی «منصور» به کارگردانی سیاوش سرمدی نیز شهید منصور ستاری، فرمانده وقت نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در دهه۶۰ پای یکی از سخنرانی‌های حضرت امام‌خمینی (ره) در جماران می‌نشیند. صحبت‌های امام درباره خدمت و برادری دولتمردان جمهوری اسلامی است که معادل آن را در تلاش‌های شهید ستاری می‌بینیم.بر این اساس می‌توان امیدوار بود که حداقل نسل جوان‌تر سینمای ایران، برای تولید زندگینامه و تلاش‌های امام (ره) برای برقراری حکومت اسلامی و مبارزه با استکبار، سرنگونی طاغوت و ریشه‌های شکل‌گیری این اندیشه در آیت‌ا… خمینی(ره) در قالب تولیدات سینمایی کمر همت ببندند و نسل نوجوان و جوان کشور را با رویکرد و سبک زندگی این فیلسوف بزرگ و مکتب وی آشنا کنند.
