طمع «پلتفرم‌ها» علیه «تماشای قانونی»؛ فرهنگی که در «اکران آنلاین» تخریب شد
اکران آنلاین فیلم‌های سینمایی که نام پلتفرم‌های وی‌اودی را در جامعه مطرح کرد، با طمع این سرویس‌ها، اکنون به مانعی بر سر رشد صنعت نمایش خانگی تبدیل شده است.
در روز‌های اخیر پلتفرم فیلم‌نت دست به اقدام تازه‌ای در ادامه طرح اکران آنلاین فیلم‌های سینمایی زده است. این پلتفرم برای نخستین بار، فیلمی کوتاه را در قالب اکران آنلاین به نمایش درآورده که برای آن بلیت‌فروشی انجام می‌شود و برای مشترکان پلتفرم در دسترس نیست. به این بهانه، در این گزارش مروری بر فراز و فرود طرح اکران آنلاین فیلم‌های سینمایی کرده‌ایم که به نظر در این روز‌ها حال و روز خوشی ندارد.
طرح اکران آنلاین فیلم‌های سینمایی که در بهار سال ۹۹ آغاز شد، در یکی دو سال اخیر به روالی رایج برای نمایش فیلم‌های سینمایی در نمایش خانگی تبدیل شده، ولی تاکنون این طرح در پلتفرم‌های اصلی، محدود به فیلم‌های بلند بود و هیچ‌گاه یک فیلم کوتاه مشمول نمایش آنلاین به شکل تک‌فروشی نشده بود.
فیلم «وضعیت اورژانسی» با زمان ۱۵ دقیقه‌ای، با بهای بلیت ۲۵ هزار تومان عرضه شده که البته از بهای بلیت ۶۰ تا ۸۰ هزار تومانی اکران آنلاین فیلم‌های بلند کمتر است.
سینمای ایران نخستین بار زمانی با اکران آنلاین آشنا شد که سالن‌های سینما روز‌های پایانی دومین ماه تعطیلی را می‌گذراندند و اکران نوروزی آن سال با وجود آثار پرامیدی، چون «شنای پروانه» و «خوب، بد، جلف: ارتش سری» به کلی لغو شده بود. در اواخر فروردین سال ۹۹ سازمان هنری-رسانه‌ای اوج از عرضه فیلم سینمایی «خروج» در فیلیمو و نماوا دو پلتفرم اصلی بازار خبر داد.
چند روز بعد مشخص شد این فیلم، نخستین محصول سینمایی پلتفرم‌هاست که با تک‌فروشی نمایش داده می‌شود و بهای بلیت آن ۱۲ هزار تومان است. فیلم قابل دانلود نیست و از زمان خریداری بلیت، تنها ۱۲ ساعت برای تماشای آن فرصت وجود دارد. «خروج» با استقبال مناسبی مواجه شد تا حدود ۳ میلیارد تومان از این فیلم به حساب سازمان اوج واریز شود.
پس از اکران آنلاین «خروج» اثر ابراهیم حاتمی‌کیا که به علت ریسک اوج در نمایش این فیلم، با سهم صد درصدی این سازمان از بلیت‌فروشی به نمایش درآمد، پلتفرم‌ها سهم ۳۰ درصدی را از بهای بلیت درخواست کردند و با وجود تثبیت این رقم، تقاضا برای نمایش فیلم‌ها در طرح اکران آنلاین بالا گرفت.
«طلا» به تهیه‌کنندگی رامبد جوان و محمد شایسته، دومین فیلم اکران آنلاین بود که با نمایش آن، زمان تماشای فیلم‌ها به ۸ ساعت کاهش یافت و بلیت سینمای آنلاین به ۱۵ هزار تومان رسید.
«طلا» هم بیش از یک میلیارد تومان فروخت تا تهیه‌کنندگان بیشتری به نمایش این‌گونه مشتاق شوند و احتمالا به همین دلیل بود که از فیلم سوم، فیلیمو و نماوا باز هم بلیت را گران کردند و به ۲۰ هزار تومان رساندند!
اکران آنلاین در حدود ۶ ماه بعد از آن، میزبان حدود ۳۰ فیلم سینمایی بود، اما قاچاق بسیار سریع آثار در چند ساعت و کاهش تدریجی استقبال از فیلم‌ها، این طرح را به عنوان جایگزینی برای نمایش روی پرده، به بن‌بست رساند.
زمان انتظار و نمایش طولانی شد
در ماه‌های بعد و با بازگشایی تدریجی سینماها، اکران آنلاین به شکل مرحله‌ای بین عرضه روی پرده سینما و عرضه در نمایش خانگی درآمد. حال مدت‌هاست که فیلم‌ها چند ماه پس از پایان اکران سینمایی، در پلتفرم‌ها با بلیت‌فروشی نمایش داده می‌شوند و مدتی بعد از آن، در دسترس مشترکان پلتفرم قرار می‌گیرند.
با توجه به این که بیشتر بلیت‌های اکران آنلاین در همان چند روز اول فروخته می‌شود، سقف مدت زمان اکران آنلاین فیلم‌های مشترک فیلیمو و نماوا، ۴ هفته است. با این حال، در ماه‌های اخیر بعضی فیلم‌های اختصاصی پلتفرم‌ها تا چندین ماه در حال اکران آنلاین بودند.
مثلا «عروسی مردم» بیش از ۳ ماه است که در پلتفرم فیلم‌نت بلیت‌فروشی دارد و «جنگ جهانی سوم» برای حدود ۶ ماه در نماوا اکران آنلاین شد!
سازندگان و پلتفرم‌ها که گویی ظرفیت فوق‌العاده‌ای را برای درآمدزایی کشف کرده باشند، در یکی دو سال اخیر، به ندرت فیلمی را بدون تک‌فروشی (اکران آنلاین) عرضه کرده‌اند. حتی در مورد استثنای «دوزیست» ساخته برزو نیک‌نژاد که بدون اکران آنلاین در دسترس کاربران قرار گرفت، پلتفرم نمایش‌دهنده طوری تبلیغات کرد که گویی این تصمیم، یک لطف از سوی آن‌ها به صاحبان اشتراک پلتفرم بوده است!
طمع در برابر فرهنگ تماشای قانونی
مدت‌هاست آمار بلیت‌فروشی فیلم‌های اکران آنلاین اعلام نمی‌شود تا مشخص شود تعداد بلیت به‌فروش‌رسیده برای هر فیلم، آن‌قدر کم است که پلتفرم‌ها دلیلی برای اعلام آن و استفاده از ظرفیت تبلیغاتی آن ندارند.
این در حالی است که با هر بار افزایش بهای بلیت سینما، پلتفرم‌ها به سرعت بهای بلیت اکران آنلاین را گران می‌کنند و در این مسیر، تفاوت خاصی میان کمدی‌های پرفروش با دیگر آثار قائل نیستند.
طمع تهیه‌کننده‌ها و پلتفرم‌ها در درآمدزایی از طریق اکران آنلاین، اگرچه ارقام ناچیزی به حساب آن‌ها می‌ریزد، اما در تغییر عادات فیلم‌بینی تماشاگر ایرانی مؤثر بوده است؛ آن هم تأثیر منفی. در شرایطی که بسیاری از مخاطبان، ۲-۳ سالی بود که به خریداری اشتراک پلتفرم‌ها برای تماشای سریال‌های اختصاصی عادت کرده بودند و ارقام ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار تومانی ماهانه را در سبد مصرف فرهنگی خود جا داده بودند، اکران آنلاین فیلم‌های سینمایی، عقب‌گردی بزرگ در فرهنگ مصرف قانونی کالای فرهنگی ایجاد کرد.
از واکنش‌های بسیار زیاد در شبکه‌های اجتماعی، می‌توان فهمید که فیلم‌های اکران آنلاین ده‌ها و شاید صد‌ها برابر بیشتر از تعداد بلیت‌های فروخته شده، دیده می‌شوند. با آمار ناچیز بلیت‌فروشی این آثار، روشن است که اکران آنلاین بی‌رویه و طولانی فیلم‌ها، عملا فرهنگ تماشای فیلم قاچاق را رواج و گسترش داده است؛ روندی که در آینده ممکن است مانع از رشد شمار مشترکان پلتفرم نیز بشود.
به نظر می‌رسد فیلیمو، نماوا و و فیلم‌نت رویه‌ای را در پیش گرفته‌اند که در پلتفرم‌های شاخص بین‌المللی مانند نتفلیکس، اپل تی‌وی پلاس و آمازون پرایم دیده نمی‌شود. هرچه پلتفرم‌های خارجی سعی دارند برای «مشترک‌ها» محتوا تولید کنند و حتی فیلم‌های پرشماری را صرفا برای نمایش اشتراکی بسازند، سرویس‌های داخلی تلاش می‌کنند تا جایی که امکان دارد، از مخاطب بیشتر پول بگیرند و همان محتوای کم‌شمار خود را پیش از آن که در دسترس مشترک بگذارند، به پول تبدیل کنند.
