خاكريزها و ليلاي گمشده مجنون
نگاهي به فیلم «مجنون»
فیلم «مجنون» به کارگردانی مهدی شامحمدی، تهیه‌کنندگی عباس نادران و نویسندگی علیرضا محصولی در ژانر دفاع مقدس، برشی از حماسه‌آفرینی شهیدان مهدی و مجید زین‌الدین در جزیره مجنون را به تصویر می‌کشد.
به‌طور کلی فیلم‌های دفاع مقدس در ایران را می‌توان درخشان و امضای سینمای ملی دانست.
این ژانر یکی از معدود ژانر‌های قدرتمند سینمای ایران است و هرساله یکی از بهترین آثار، برشی از زندگی شهدا و ایستادگی آنها در دفاع مقدس است؛ اين فیلم را هم می‌توان یکی از فیلم‌های باکیفیت در این موضوع دانست.
كارگرداني
مهدی شامحمدی سابقه طولانی و موفقی در ساخت فیلم‌های مستند دارد و اكنون برای اولین بار در مقام کارگردانی، یک فیلم سینمایی بیوگرافی – جنگی را درباره برادران شهید زین‌الدین و رزم‌آوران لشگر ۱۷ علی‌بن ابی‌طالب(ع) در جزیره مجنون و عملیات بزرگ خیبر به تصویر می‌کشد.
برخلاف قاطبه فیلم‌های دفاع مقدس، مهدی زین‌الدین قرار نیست در «مجنون» شهید شود؛ و «مجنون» هم اشاره به موضوع فیلم، یعنی عملیات خیبر در اسفند ١٣۶٢ در جزیره مجنون دارد و هم مجنونیت فرمانده را نشان می‌دهد که ماند، جنگید و مقاومت کرد تا ذره‌اي از خاک وطن را به دشمن نسپارد.
عملكرد شامحمدی آن هم به‌عنوان اولین فیلم بلندی که می‌سازد، بسیار خوب است. از همان سکانس ابتدایی او نشان می‌دهد که سینما را می‌شناسد و بیننده را آماده یک فیلم سینمایی خوب می‌کند. فیلم با یک پلان-سکانس چند دقیقه‌ای آغاز می‌شود که دوربین به صورت تعقیبی کاراکتر اصلی را دنبال می‌کند و با همین یک پلان شخصیت‌پردازی شهید مهدی زین‌الدین برای مخاطب شکل می‌گیرد. قدرت کارگردانی او در ادامه فیلم، در سکانس مقابله با تانک‌های دشمن و نمادگرایی آن حشره به چشم می‌آید.
تحلیل فرمی «مجنون»
فیلم «مجنون» به گونه‌ای ساخته شده که به شما حس حضور در کنار رزمندگان در میدان جنگ را می‌دهد و دوربین به خوبی در کنار کاراکتر‌ها حضور دارد. فیلمنامه به گونه‌ای نگارش شده که بیننده در تصمیم‌گیری‌های سخت در کنار شهید زین‌الدین باشد و همین مورد باعث می‌شود بیننده کاملا درگیر فیلم شود.
جالب اينجاست كه اين فیلم در جنبه‌های دیگر هم عملکرد بسیار خوبی دارد؛ قاب‌های درخشان و جذابی در طول فیلم به چشم می‌خورد که در سینمای ایران کمتر شاهدش هستیم. همچنین سکانس‌های اکشن «مجنون» باکیفیت ساخته شده و صداگذاری‌اش عالی است و خصوصا لمس‌كردن اين موارد در سینما، لذتی دوچندان دارد.
لازم است به اين موضوع نيز اشاره كنيم كه نقش‌آفرینی بازیگران «مجنون» خوب است. سجاد بابایی که سال گذشته سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل را به دست آورد، اینجا در نقش شهید زین‌الدین بازی خوب و باورپذیری از خودش ارائه می‌دهد.
نقد كلي
فیلم «مجنون» بی‌نقص هم نیست؛ در برخی سکانس‌های اکشن، تدوین باعث می‌شود دوربین سردرگم به نظر بیاید. همچنین شخصیت‌پردازی‌ها چندان کامل و بی‌نقص نبوده و بسیاری از کاراکتر‌ها به دام کلیشه‌های رایج در این ژانر می‌افتند. همچنین پایان‌بندی فیلم با اینکه خوب است، اما می‌توانست حماسی‌تر و باشکوه‌تر باشد؛ زیرا چنین فیلمی لایق پایان‌بندی قدرتمندتری بود. البته سکانس مستند با توجه به مستندسازبودن کارگردان، به‌جا و خوب است.
موسیقی شاهكار استاد انتظامی که متاسفانه به‌جای مهدی زین‌الدین شهید شد!
موسیقی متن فیلم برعهده استاد مجید انتظامی است؛ آهنگ‌ساز بزرگ و برجسته سینمای ایران كه نیازی به معرفی ندارد. همه ما آقای انتظامی را با موسیقی فیلم‌های ترن، بایسیکل‌ران، از کرخه تا راین، بچه‌های کوه آلپ (زال و سیمرغ)، بوی پیراهن یوسف، آژانس شیشه‌ای، دیوانه‌ای از قفس پرید و سمفونی خرمشهر می‌شناسیم. موسیقی متن فیلم با وجود گوش‌نوازی، مسحورکنندگی و جذابیتش نابودکننده درام فیلم است و هیچ رابطه منطقی بین سکانس‌ها و موسیقی بسیار زیبای آن وجود ندارد.
تحلیل محتوایی «مجنون»
یکی از مهمترین نقاط قوت این فیلم، شخصیت‌پردازی قوی آن است. وقتی در سینما از شخصیت‌پردازی حرف می‌زنیم، منظورمان همان سبک زندگی و عقبه شخصیت است. از صحبت‌های زین‌الدین با برادرش مجید، متوجه توجه او به جایگاه مادر می‌شویم. وقتی به گروه ۳۰ نفره اعزامی از آذربایجان توجه می‌کند و آنها را در لشگر خودش پذیرا می‌شود، می‌فهمیم مهدی به اطرافیانش توجه ویژه‌ای دارد، اخلاقیات برایش مهم است و با صباغ زیردستش که با پرخاش و تندی حرف می‌زند، برخورد می‌کند.
برای نشان دادن اهمیت موضوع و ترغیب زیردستانش در زمستان، اولین نفر خودش از روی پل به درون کارون شیرجه می‌زند. او با اینکه فرمانده عملیات است، اما کنار زیردستانش در خط مقدم مبارزه می‌کند؛ به همسر و فرزندش توجه ویژه‌ای دارد و برایشان شعار نمی‌دهد.
همه این جزئیات نشان می‌دهد شامحمدی در پرداخت شخصیت و عمق دادن به آن موفق بوده است. شخصیت مهدی زین‌الدین یک شخصیت باثبات و مقتدر است و فیلمساز کوشیده تا یک فرمانده واقعی را به تصویر بکشد که به نظر می‌رسد تا حد زیادی در این شخصیت‌پردازی موفق بوده است. یک نمونه موفق از تلاش فیلمساز برای ارائه تصویری موثر و قابل باور از آنچه که در ذهن فرمانده‌ای در اندازه‌های شهید زین‌الدین می‌گذرد، پرواز هلی‌کوپتر در تاریکی مطلق و در شب عملیات است. در حالی که شهید زین‌الدین در هلی‌کوپتر را باز کرده و منوری را در دست گرفته، سعی می‌کند نیروهایش را با نور آن به سوی هدفی که در تاریکی فرورفته، هدایت کند.
«مجنون»، محصول تلاشی همه‌جانبه برای تکمیل مجموعه‌ای پربار از زندگی فرماندهان جنگ بر پرده سینما و یکی از بهترین‌های آن‌هاست.
اين فیلم تنها به بازنمایی دوران دفاع مقدس نمی‌پردازد، بلکه ردپايی از مسائل و نکات روز را می‌توان در آن به‌خوبی مشاهده کرد. تکریم و احترام به جایگاه مادر، ضرورت پیش‌قدم بودن مسئولان و اعتماد به جوانان، جایگاه پرچم و شهدا از نکات قابل‌تأمل فیلم است که می‌تواند نشان‌دهنده مقام والای باورها و ارزش‌ها در میان مردم باشد.
فرماندهان تنها در صورتی از جایگاه و احترام میان رزمندگان برخوردارند که خود پیش‌قدم مسائل بوده و در میدان عمل حضور داشته باشند؛ حضور درست و به‌موقع که می‌تواند الگویي برای سایرین، حتی در دوران اخیر باشند؛ سربازان عادی که با دیدن نمونه عملی از سبک درست زندگی و کاری می‌توانند در مسیر درست سیر و سلوک قرار بگیرند و هم‌پای فرماندهان خود رشد کنند. تکریم و احترام تنها به فرماندهان ختم نمی‌شود. در سکانسی پرچم جمهوری اسلامی ایران بر تن شهیدی بسته می‌شود تا به پشت جبهه آورده شود؛ پرچمی که برای سرفرازی آن شهدای زیادی تقدیم شده، حال‌آنکه در فتنه‌های سال‌های گذشته شاهد بی‌احترامی‌هایي نسبت به این نماد ملی بوده‌ایم.
در فیلم «مجنون» نکات ظریفی چون این موارد کم نیست که مخاطب را به تأمل وامی‌دارد که بار دیگر به ارزش‌ها و شعائر ملی خود توجه داشته باشد و برای پاسداشت آن بیشتر بیندیشد.
کلام آخر
در فرايند کلي، فیلم «مجنون» بعد از فیلم موقعیت مهدی، یکی از فیلم‌های درخشان دفاع مقدس در ایران است. می‌توان به‌عنوان فیلم اولی، ایرادات فرمی که در فیلم مشهود است را پذیرفت، اما به نظر می‌رسد اگر یک بار ديگر فيلم را تدوين كنيم، اثر بهتری جلوه‌گر شود و نماي بهتري از خود نشان دهد. دیدن این فیلم که پرداختن به یکی از الگوهای ملی ایران است، باعث تقویت ریشه‌های هویتی در هر فرد ایرانی خواهد شد. حس غرور و افتخار ملی در این فیلم بر مخاطب چیره شده و او را با خود به فضای دفاع مقدس می‌برد.
کاش سینمای ایران از این قبیل آثار هویتی را بیشتر به جامعه عرضه کند تا بتواند باعث تقویت و تحکیم باورها و هویت ایرانی – اسلامی مردم عزیزمان شود.
