يك فانتزي تخديري
یازدهمین سوگواره آیینی «نگین شکسته» در مشهد مقدس در حال برگزاری است.
نگین شکسته، حکایت رنج‌ها و اتفاقات مهم تاریخی پس از رحلت پیامبر اکرم است که کم‌تر آن را دیده و شنیده‌ایم.
فیلم شناخت به همین منظور در یادداشت زیر به نقد ابعاد مختلف این نمایش پرداخته است.
1. در قدم اول و با يك نگاه بسيط، نگين شكسته اثري عادي به نظر مي رسد. حمايت معنوي بانو واحدي و آيت ا… شرعي از مجموعه ي سازنده نمايش يعني هيئت آل ياسين و تأكيد بر خانواده شهيد بودن اين دو مرحوم مغفور در تيزر ابتدايي و در انتهاي نمايش، دعا براي امام خميني، رهبر انقلاب اسلامي، حاج قاسم سليماني و شهداي انقلاب اسلامي و ميزباني پيكر مطهر شهيد گمنام در يكي از شبها و… اما ما عادت كرده ايم كه قواعد را از امامان معصوم (سلام ا… عليهم) بگيريم و بكار ببريم.
امام علي(ع) مي فرمايند : « اُنظُر إلى ما قالَ و لاتَنظُر إلى مَن قالَ / به گفته بنگر نه به گوينده آن » عهد ما اينست كه در نقد، بدون تبعيض، حب و بغض و آشنا و فاميل رفتار كنيم. يعني براي ما بعنوان يك مخاطب علاقه مند به انقلاب اسلامي نبايد بين اجراي يك نمايش با نام هيئت آل ياسين با نمايشي از طرف معاونت فرهنگي سپاه، يا اداره ارشاد يا دفتر تبليغات يا… تفاوتي باشد. بايد به محتوا بنگريم و به اينكه چه چيزي در نمايش ديده مي شود؛ نه آن كسي كه در حال گفتن است.
2. نگين شكسته يك نمايش آييني است. اما نه از سنخ نمايش هاي آييني آشناي سالهاي اخير … نمايش هاي متأثر از شب آفتابي بهزاد پور. نمايش هاي جامع و كاملي كه با درونمايه اسلام ناب به تاريخ اسلام مي پرداخت. در شَماي فرمي، نگين شكسته چنين آرزويي دارد؛ اما وقتي به سير محتوايي و نتيجه گيري نمايش رجوع مي كنيم، با اثري حداكثري و هويت محور مواجه نمي شويم. حتي نمايشي با نگاه هاي تمدني و يا حداقل هاي وحدَوي. نگين شكسته در سقف آرزوهايش يك روضه مصور است. روضه اي با اوليا و اشقيا … و كاش بجز اشقيا، روضه ي اوليا هم بود، كه نيست. نمايش نگين شكسته روضه اي مصور با دو شخصيت منفي است. دو شخصيت كريه المنظر كه فلسفه ي وجودي نمايش هستند. شخصيت هاي مثبت در اين نمايش نقش هايي فرعي و كم رمق اند كه شناخت يا عدم شناختشان مورد نظر سازندگان نبوده است.
3. منظر ديگر نمايش نگين شكسته، تاريخ است … روايت، نقل يا ميزان پايبندي به تاريخ. از اين نظر نگين شكسته بيش از آنكه يك نمايش پايبند به واقعيت هاي تاريخي – فارغ از اعتقادات مذهبي – باشد، يك فانتزي تخديري براي مخاطر شيعه پامنبري است. اصرار بر نسبت دادن همه زشتي هاي رفتاري، اخلاقي، ظاهري و … به نقش هاي منفي با اينكه به يقين مي دانيم بخشي از آنها مستندات قوي تاريخي ندارند؛ از نگين شكسته يك فانتزي تاريك خلق كرده است. يك فانتزي وحدت شكن كه هيچ كمكي به همگرايي مذاهب اسلامي نكرده و راه را براي تأويل هاي بينان برانداز و تفرقه افكنانه باز كرده و حفره اي براي نفوذ دشمنان اسلام در صف واحده امت فراهم مي آورد … اشتباه نكنيد منظور از اين كلام نگفتن واقعيت ها و آشنا نكردن بچه شيعه ها با اعتقاداتشان نيست … منظور ندادن آتو به دست دشمنان براي ايجاد تفرقه است.
4. يكي از نكات مغفول تاريخي – روايي در نگين شكسته كه كاش به تحقّق مي رسيد، شخصيت پردازي و نگاه دقيق به سيره حضرات معصوم (سلام ا… عليهم) است. مظلوم واقعي در اين نمايش آنها هستند كه تقريباً نكته جديد يا نگفته يا حتي گفته اي از آنها در نمايش به چشم نمي آيد. حتي نمايش سعي در شناساندن بيشتر علي(ع) و زهراي مرضيه(س) به مخاطب ندارد و از كنار همه اين مفاهيم به سرعت گذر كرده و دنبال علايق خود مي رود. يعني در اين نمايش هم دختر گرامي پيامبر كه مي تواند مهمترين دستمايه همگراي مسلمانان قرار گيرد، مظلوم تر از هميشه باقي مي ماند.
5. در نهايت اينكه نبايد از نگين شكسته توقع نگاه هاي ژرف تمدني و امتي داشته باشيم. نبايد فكر كنيم كه سازندگان آن نگاه هاي دشمن شناسي، زمان شناسي، استكبار ستيزي و آخرالزماني و … دارند. نگين شكسته يك اثر حداقلي براي گذران امور مردم و دلخوش كردن به شنيدن و ديدن روضه اي نمايشي است.
6. مسأله آخر و مورد سؤال درباره نگين شكسته كه در همه سالهاي اخير مورد سؤال است، سبك لاكچري برپايي آن در يك برج تجاري مسكوني، تماشا و پذيرايي كاملاً رايگان است. حقير قصد اتهام زني يا بكار بردن عبارات كليشه اي درباره هيچ فرد يا مجموعه اي را ندارم و برخورد امنيتي با چنين جرياني را نيز مفيد نمي دانم. اما گيرنده هاي ما هميشه جايي كه سرمايه هاي بزرگ در كنار پديده هاي مذهبي تفرقه افكن قرار مي گيرد،حساس مي شود. از كجا و چرا يك هيئت مذهبي هزينه اي ميلياردي متقبل مي شود؟ مثلاً نمي شد كه اين نمايش در يك ورزشگاه يا مكان مناسب تر -در خروج از سالن چند صد نفر بايد از دري عبور كنند كه فقط امكان خارج شدن دو نفر را دارد و هر لحظه امكان يك حادثه تلخ وجود دارد – و با اخذ حداقل هزينه انجام شود؟
