سینمای ایران در دورهی پهلوی دوم، رونق گرفت و ساخت فیلمهای سینمایی افزایش یافت. تا قبل از آن نمایش فیلمهای وارداتی هندی، عربی و غربی بسیار بود. در ادامه با توجه به سلیقهی جامعه و فروش گیشه، روند تولید فیلمهای ایرانی به سمت «فیلمفارسی»، جریان داشت. فیلمفارسی در سطح نازل و برای مخاطب عام ساخته میشد؛ مخاطبانی که از روند نوسازی ناکامل اقتصادی، تغییرات فرهنگی و اجتماعی به سوی مدرنیته ناتمام، معترض بودند. در دههی 50 ش. و در میان موج فیلمفارسی، فیلمهای انتقادی هم نسبت به اوضاع جامعه ساخته شد. فیلمهایی چون؛ اسرار گنج درهی جنی (1352) ابراهیم گلستان، تنگسیر (1353) امیر نادری و سفر سنگ (1356) مسعود کیمیایی. در این پژوهش، با رویکرد تحلیل گفتمان، سه نمونهی انتخابی از فیلمهای انتقادی در دههی 50 ش. بررسی شده است. یافتهی پژوهش نشان میدهد، فیلمهای انتقادی انتخاب شده از دههی 50، بیانگر انتقاد به نوسازی، تعارض سنت و مدرنیته، بحران و تعارضهای هویتی و اجتماعی است. بازتاب این تعارضها در قالب اسلامگرایی، دعوت و تحریک به طغیانهای مردمی علیه ظلم و ستم بود. محتوا و عناصر داستانی و تصویرگری در این فیلمها، گویی به قیام و عصیان اجتماعی توصیه میکردند که چند سالی بعد اتفاق افتاد.
