مهرماه ۱۳۳۷ «تلویزیون ایران» رسما شروع به کار کرد. در سال ۱۳۴۰ بود که فرستنده دیگری در آبادان و یک فرستنده تقویتی در اهواز نیز تأسیس شد. سازمان رادیو و تلویزیون نیز سال ۱۳۴۵ تأسیس شد و همان سال با امکاناتی ساده پخش برنامه‌های آزمایشی را تحت عنوان «تلویزیون ملی» آغاز کرد.
تلویزیون در دوره رشد خود در سال‌های دهه ۱۹۴۰ و دهه ۱۹۵۰ آنچنان جذابیت داشت که لقب «جعبه جادو» را به آن اختصاص دادند و در مدت زمان کوتاهی از اختراع آن، در متن زندگی روزمره مردمان سراسر جهان رواج پیدا کرد. مارشال مک لوهان بود که از تلویزیون به عنوان رسانه‌ای هوشمند یاد می‌کرد. او در میان وسایل ارتباط جمعی برای تلویزیون نقش ویژه‌ای قائل بود، آن را پرستشگاه و امواج فرستنده‌ها را بشارت الکترونیک نام نهاد.
ورود تلویزیون به صحن مجلس در نیم قرن پیش
بیش از نیم قرن پیش بود که پیشنهاد تأسیس یک فرستنده تلویزیونی برای تصویب به مجلس شورای ملی رفت و مجلس در تیرماه ۱۳۳۷ قانونی برای تأسیس فرستنده تلویزیونی زیر پوشش وزارت پست و تلگراف و تلفن را تصویب کرد.
به این ترتیب بود که فرستنده‌ای که تا شعاع ۵۰ کیلومتری را پوشش می‌داد، در محل فعلی شبکه دو در انتهای خیابان الوند نصب شد و حالا ایران پس از عراق دومین کشور منطقه بود که صاحب تلویزیون می‌شد. مهرماه ۱۳۳۷ «تلویزیون ایران» رسما شروع به کار کرد. در سال ۱۳۴۰ بود که فرستنده دیگری در آبادان و یک فرستنده تقویتی در اهواز نیز تأسیس شد. سازمان رادیو و تلویزیون نیز سال ۱۳۴۵ تأسیس شد و همان سال با امکاناتی ساده پخش برنامه‌های آزمایشی را تحت عنوان «تلویزیون ملی» آغاز کرد.
تنها 4 ساعت زمان برای پخش وجود داشت
برنامه‌های «تلویزیون ایران» در ابتدای فعالیت آن هر روز از ۶ تا ۱۰ شب پخش می‌شد اما رفته رفته با اضافه شدن آگهی‌های تجارتی و تبلیغاتی و افزایش درآمدها، به ساعات پخش آن نیز افزوده شد. قابلیت‌های «تلویزیون ایران» در حوزه تأثیرگذاری بر افکار عمومی باعث شد تا حکومت پهلوی تأسیس یک شبکه تلویزیونی با پوشش گسترده در سراسر کشور را در دستور کار قرار دهد و پس از تصویب طرح «تلویزیون ملی ایران»، یک فرستنده کوچک به وجود آمد که امکان استفاده از این شبکه را برای همه دارندگان تلویزیون با سیستم‌های مختلف، امکان‌پذیر می‌کرد.
برنامه‌های تلویزیون ایران در آن زمان بیشتر شامل برنامه‌های سرگرم‌کننده بود. سپس یک گروه فرانسوی مأمور بررسی و طراحی یک مرکز تلویزیونی با امکاناتی ساده شد و پخش برنامه‌های آزمایشی «تلویزیون ملی» را در سال ۱۳۴۵ آغاز کرد.
اولین شبکه استانی در کجا تاسیس شد؟
مدتی بعد و در مردادماه سال ۱۳۴۷ نخستین مرکز استانی تلویزیون ملی در ارومیه تأسیس شد و پس از آن نیز مرکز تلویزیونی بندرعباس کار خود را آغاز کرد. پس از آن مراکز تلویزیونی به تدریج در شهرهای مختلف کشور شروع به فعالیت کردند و برنامه‌های تلویزیون ملی را در ابعاد گسترده‌تری رواج می‌دادند.
اولین ساختمان رادیو و تلویزیون ملی
در سال ۱۳۵۰، ساختمان تولید به عنوان اولین ساختمان رادیو و تلویزیون ملی در اراضی چند هکتاری محوطه جام‌جم ساخته شد و از این پس محل پخش برنامه‌ها در ساختمان جام‌جم، در خیابان ولیعصر بود. ساختمان تولید جام جم طراحی شده توسط جهانگیر درویش، بنای بلندمرتبه با جزئیات فراوان بتنی از نخستین بناهای ساخته شده برای سازمان صداوسیمای کشور است.
نخستین آثار سازمان رادیو و تلویزیون
از همان ابتدای فعالیت سازمان رادیو و تلویزیون عده زیادی از فیلمسازان جذب آن شدند و در حوزه تولید آثار نمایشی نیز سینماگرانی از جمله علی حاتمی، ناصر تقوایی، محمد متوسلانی، جلال مقامی با سازمان رادیو و تلویزیون ملی ایران همکاری کردند. «سلطان صاحبقران» به کارگردانی علی حاتمی، «دلیران تنگستان» به کارگردانی همایون شهنواز و «دایی جان ناپلئون» به کارگردانی ناصر تقوایی از جمله سریال‌های شناخته شده آن سال‌ها به شمار می‌رود.
نقش تلویزیون در پیروزی انقلاب اسلامی
در روزهای منتهی به انقلاب اسلامی ایران و همزمان با حضور امام خمینی (ره) در تهران، بسیاری از کارمندان رادیو تلویزیون علاقمند به دانستن دیدگاه امام (ره) درباره این سازمان بودند؛ در نتیجه در اولین مصاحبه مطبوعاتی از نقش مطبوعات، رادیو تلویزیون سخن به میان آمد و امام خمینی (ره) در پاسخ به سوال نماینده اعتصابیون رادیو تلویزیون، اظهار داشت: «نظر من درباره رادیو تلویزیون این است که در خدمت ملت باشند و دولت‌ها حق هیچ نظارت ندارند. تاکنون دولت ایران و شاه سابق بر خلاف قواعد بین‌المللی رفتار می‌کردند. ما اصلا این دولت را به رسمیت نمی‌شناسیم تا چه رسد به اینکه دولت حق دخالت در رادیو، تلویزیون و مطبوعات را داشته باشد.»
پس از این مصاحبه و سخنرانی‌های امام در مخالفت با آن چیزی که در خدمت اجانب برای عقب ماندن جوانان و از دست دادن نیروی انسانی ملت است و اعلام موافقتش با رادیو تلویزیون بدون فحشا، روز به روز بر تعداد اعتصابیون رادیو تلویزیون ملی افزوده شد.
شبکه سه، نقطه آغاز دیگر شبکه ها
در ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی تلویزیون ایران مجموعا دارای دو شبکه بود که رفته رفته در طی سال‌های پس از پیروزی انقلاب بر ساعات پخش و کمیت شبکه‌ها نیز افزوده شد و علاوه بر شبکه‌های سراسری، مراکز استانی سراسر کشور نیز فعال شد.
روند کاری شبکه‌های سازمان صداوسیما تا سال ۱۳۷۳ با دو شبکه به کار خود ادامه می‌داد تا اینکه در این سال شبکه سه سیما با هدف تزریق جریان تازه‌ای به آنتن سیما تأسیس شد. این شبکه ابتدا با ۴ ساعت پخش برنامه در موضوعات ورزشی و سرگرمی شروع به کار کرد و یک سال بعد به صورت ۲۴ ساعته به پخش برنامه پرداخت. رفته رفته تعداد شبکه‌های تلویزیونی در دوره‌های مختلف مدیریت سازمان صداوسیما رشد یافت تا اینکه مجموع شبکه‌های سراسری، استانی و برون مرزی به بیش از ۶۰ شبکه رسید.
رقبای جدی رسانه ملی در دنیای امروز
اکنون در آستانه ۶۵ سالگی تأسیس فرستنده‌های تلویزیون در ایران و در شرایطی که تلویزیون در ایران از نظر کمی در سال‌های اخیر رشد چشمگیری داشته است، اما در دهه اخیر با تلویزیون رشد شبکه‌های ماهواره‌ای، شبکه نمایش خانگی، فضای مجازی و تلویزیون‌های اینترنتی و انواع رسانه‌هایی رو به رو شده که به عنوان رقبایی جدی در برابر رسانه ملی محسوب می‌شوند. این موضوع باعث می‌شود تا برنامه‌های تلویزیونی بیشتر از گذشته مورد ارزیابی قرار گیرد و به صوری مستمر بر اساس سطح کیفی تولیدات موازی آن سنجیده شود.
فارس
